Η Ευρύτερη Περιοχή του Ευξείνου Πόντου και το Μεγάλο Παιχνίδι της Ενέργειας

Σε μία εποχή όπου η τιμή του πετρελαίου βρίσκεται σε μια σταθερά ανοδική πορεία, χωρίς να υφίστανται μάλιστα ενδείξεις σταθεροποίησης στον ορίζοντα, τα ζητήματα της ενέργειας και της ενεργειακής ασφάλειας (ασφάλεια του εφοδιασμού, ασφάλειας της ζήτησης) αναδεικνύονται σε ζητήματα μείζονος σημασίας.

Συγκεκριμένα, το ζήτημα της ενεργειακής ασφάλειας κυριαρχεί στην πολιτική επικαιρότητα και, ιδίως μετά από την απόφαση της ρωσικής κυβέρνησης να προβεί σε προσωρινή διακοπή παροχής φυσικού αερίου στην Ουκρανία, αρχικά, τον Ιανουάριο του 2006, και στη συνέχεια στη Γεωργία και στη Μολδαβία ύστερα από παρόμοιες διαφωνίες, έχει λάβει σημαντική έκταση και στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Ο κυρίαρχος λόγος για αυτό είναι ότι οι κρίσεις αυτές είχαν –έστω και έμμεσα– τελικά σημαντικό αντίκτυπό και στις ευρωπαϊκές αγορές. Οι εντάσεις μεταξύ της Ρωσίας και των γειτόνων της υπήρξαν, δυστυχώς, όμως μόνο η κορυφή του παγόβουνου, καθώς όχι μόνο ανέδειξαν τη σημασία που έχει η ομαλή και αδιάκοπη παροχή ενέργειας για την εύρυθμη λειτουργία της ευρωπαϊκής οικονομίας, αλλά αναβάθμισαν τη θέση και το γεωπολιτικό status της ευρύτερης περιοχής Μαύρης Θάλασσας –μιας περιοχή που εντοπίζεται γεωγραφικά στο σταυροδρόμι της Ασίας, της Ευρώπης και της Μέσης Ανατολής διαθέτοντας σημαντικά αποθέματα φυσικών πόρων (πετρέλαιο, φυσικό αέριο, μεταλλεύματα κλπ.) και αποτελώντας ταυτόχρονα έναν σημαντικό ενεργειακό διάδρομο στρατηγικού χαρακτήρα.

Σε άμεση σχέση με τις προαναφερθείσες παρατηρήσεις βρίσκεται ένας σημαντικός αριθμός παραγόντων και εξελίξεων πού καθιστούν το αναδυόμενο ενεργειακό πάζλ/μωσαϊκό ακόμα πιο ενδιαφέρον. Συγκεκριμένα, μερικοί εξ αυτών είναι: η αυξανόμενη ενεργειακή εξάρτηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) από εξωτερικές πηγές ενέργειας, η διαμόρφωση μιας συνεκτικής ενεργειακής πολιτικής σε συνδυασμό με την υπό διαμόρφωση εξωτερική πολιτική, η χρήση της ενέργειας από τη Ρωσία ως εργαλείο εξωτερικής πολιτικής και οι αντιδράσεις εκ μέρους άλλων σημαντικών δρώντων, και οι προοπτικές ενδυνάμωσης και ενίσχυσης των υπαρχόντων περιφερειακών μορφών θεσμοποιημένης συνεργασίας, προεξέχοντος του Οργανισμού της Οικονομικής Συνεργασίας του Ευξείνου Πόντου (ΟΣΕΠ).

Ενώ η ΕΕ ήδη στηρίζεται σε εξωτερικές πηγές –σε ποσοστό 50%– για την ικανοποίηση των ενεργειακών της αναγκών, οι περισσότερες εκτιμήσεις προβλέπουν ότι μέχρι το 2030, η εξάρτηση της ΕΕ θα ανέλθει σε επίπεδα 90% για το πετρέλαιο και 70% για το αέριο. Αυτή η τάση για την ΕΕ υποδηλώνει –και υποδεικνύει συνάμα– την ανάγκη για αξιόπιστες, προσιτές και βιώσιμες πηγές παροχής ενέργειας καθώς επίσης και την αδήριτη ανάγκη διαφοροποίησης των πηγών ενεργειακού εφοδιασμού ώστε οι εισαγωγές της να μην προέρχονται αποκλειστικά από ασταθείς περιοχές και αναξιόπιστους προμηθευτές. Συνεπώς, μια κοινή ενεργειακή διπλωματία της ΕΕ πρέπει να αναπτυχθεί στη βάση κοινών συμφερόντων, κοινών αρχών και μέσα στα πλαίσια πολιτικής συνοχής. Κοινώς, η αναβάθμιση της παρουσίας της Ένωσης στις διάφορες διενέξεις της ευρύτερης περιοχής της Μαύρης Θάλασσας και η ομαλοποίηση των σχέσεών της με τη Ρωσία και την Τουρκία συνδέεται άμεσα με την εξασφάλιση αξιόπιστων ενεργειακών εφοδιασμών. Υπό αυτό το πρίσμα, η Μαύρη Θάλασσα μπορεί να αποτελέσει έναν ενεργειακό κόμβο ζωτικής σημασίας για την Ευρώπη.

Μια άλλη εξίσου σημαντική διάσταση σχετίζεται με τη χρήση της ενέργειας από τη Ρωσία ως διπλωματικό εργαλείο στις προσπάθειές της να καθιερωθεί ως ενεργειακή υπερδύναμη ενισχύοντας ταυτόχρονα τις σχέσεις της με τα γειτονικά κράτη και τις αγορές τους. Η κατά περιόδους «σκληρή»/ανελαστική ρωσική προσέγγισή, σε συνδυασμό με τον μονοπωλιακό έλεγχό των αποθεμάτων ενέργειας, προκαλεί εντάσεις μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ, ως προς το εάν η Ρωσία είναι τελικώς αξιόπιστος προμηθευτής. Παραδείγματος χάριν, η Ελλάδα είναι μεταξύ των κρατών που τάσσονται υπέρ μίας μεγαλύτερης ενεργειακής αλληλεπίδρασης με τη Ρωσία τη στιγμή που άλλα κράτη μέλη της ΕΕ διατηρούν σημαντικές επιφυλάξεις και εκφράζουν διάφορες ενστάσεις. Εν προκειμένω, πολύ μελάνι έχει χυθεί σχετικά με την εξάρτηση της Ευρώπης από τους ενεργειακούς πόρους της Ρωσίας σε αντιδιαστολή με την αλληλεξάρτηση που είναι και ο επιθυμητός στόχος και έγκειται στο γεγονός ότι η ενεργειακή υποδομή της Ρωσίας κρίνεται τεχνολογικά παρωχημένη και για να διατηρήσει την ανταγωνιστικότητα της χρειάζεται την ευρωπαϊκή τεχνογνωσία.

Τέλος, σε μια γεωπολιτικά αναβαθμισμένη περιοχή –όπως είναι η ευρύτερη περιοχή της Μαύρης Θάλασσας– όπου αν και υφίστανται εκκρεμείς συγκρούσεις και σημαντικές οικονομικές και αναπτυξιακές ανισότητες, η προστιθέμενη αξία της περιφερειακής συνεργασίας, που είναι σε ισχύ –θεσμικά τουλάχιστον από το 1992 με τη δημιουργία του ΟΣΕΠ– (όπου ειρήσθω εν παρoδώ η Ελλάδα μαζί με την Τουρκία και τη Ρωσία υπήρξε εκ των ιδρυτικών μελών) πρέπει να αξιολογηθεί προσεκτικά. Αν και η ενέργεια είναι ένα ζήτημα που εγείρει πλήθος διαφωνιών μεταξύ πολλών χωρών παραγωγής πετρελαίου και φυσικού αεριού, ενεργειακής διέλευσης και κατανάλωσης, το πλαίσιο δράσης και λειτουργίας του ΟΣΕΠ μπορεί υπό προϋποθέσεις να αξιοποιηθεί ως πλατφόρμα πολιτικού διαλόγου και συζήτησης γύρω από τα ενεργειακά ζητήματα όπου τέτοια ζητήματα μπορούν να συζητηθούν σε μια ήρεμη, λογική ατμόσφαιρα, βοηθώντας κατά συνέπεια στο να δημιουργηθεί ένα κλίμα συνεννόησης που απαιτείται ώστε να προωθηθεί η ενεργειακή συνεργασία όχι μόνο εντός της περιοχής του ΟΣΕΠ, αλλά και ευρύτερα σε όλη την νευραλγική περιοχή της Ευρασίας.

Αυτό θα μπορούσε να έλθει σε αρμονία και με την δήλωση της 16ης Ιουλίου 2006 του G-8 στην Αγία Πετρούπολη αναφορικά με την Ενεργειακή Ασφάλεια που εξετάζει τόσο την ασφάλεια του εφοδιασμού όσο και την ασφάλεια της ζήτησης αναγνωρίζοντας τα κοινά συμφέροντα μεταξύ των χωρών παραγωγής και κατανάλωσης ενέργειας στην κατοχύρωση της παγκόσμιας ενεργειακής ασφάλειας.

Εν ολίγοις, το ενεργειακό ζήτημα και η διάσταση που έχει αποκτήσει στην ευρύτερη περιοχή της Μαύρης Θάλασσάς χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής δεδομένου ότι ο αντίκτυπός και οι εν δυνάμει επιπτώσεις του είναι παγκοσμίου βεληνεκούς.